میتوان گفت که در این جامعه پدرسالار در واقع سرانجام مرد از مسئولیتش رها میشود و زن دچار ستم مضاعف است. به این دلیل نیز اینجا شهلا اعدام میشود و لاله به قتل میرسد اما ناصر زنده می ماند. این درست است اما ناقص است. زیرا ناصر چیست به جز یک مرد اخته شده، به جز کاریکاتوری از یک مرد و یک انسان که حال بایستی برای تسکین خویش به همان زندگی مخفی سابق به شکلی نو پناه ببرد. او در واقع نشان می دهد که چرا قهرمانان عمدتا آدمهایی ترسو هستند زیرا اسیر یک تصویرند. تصویری که دیگران از او دارند و او نمیتواند علیه این تصویر هیچگاه طغیان کند و حتی جرات نمیکند که بگوید لااقل شهلا را قصاص نکنید. چیزی که احتمالا می طلبد اما هراس از خشم خانواده لاله، قاضی و نگاه جمعی ناموس دارد، یا از خشم خانواده خویش و اخلاق ناموسی درون خویش.


شاید بتوان گفت که تنها فرزندان او قربانیان واقعی این موضوع هستند زیرا آنها فقط ضرر و ضربه خورده اند و مسئولیتی در این درامای خانوادگی و انسانی نداشته اند. آنها هم مادر را از دست داده اند و هم پدر را و هم کودکی خویش را .زیرا حال دستشان و نگاهشان به خون و فریاد زنی بر سر دار پیوند خورده است و چرخه ناموسی به تکرار مرگبارش ادامه میدهد.


اما بایستی امیدوار بود که لااقل روشنفکران و جامعه ما از این تراژدی درس لازم را بگیرد و با نقد جامع و همراه با احساس همدردی، به بیان معضل و اصل قضیه بپردازد. اینجاست که اما بخش عمده این تحلیلهای تک ساحتی و یا سینه زنیهای بظاهر مدرن، ما را با بخش دیگر مشکل و بخش دیگر این سناریو و دیسکورس ناموسی روبرو می سازد. زیرا هر فرهنگ و دیسکورسی همزمان روشنفکران و منتقدان خویش را می آفریند. منتقدانی که با همه تفاوتشان باز هم در همان چرخه ناموسی و جستجوی مقصر و مرگ پرستی به نوعی می زیند و می اندیشند. در واقع لااقل بایستی روشنفکران و اندیشمندان ما از این چرخه ناموسی و جستجوی مقصر رهایی یابند و یا از تکرار مضحک تئوریهای پارانویید و توطئه رهایی یابند. تئوریها و حرکات پارانویید مضحکانه ای که معمولا در این مواقع به عنوان المنتی دیگر از این سناریو و بازی تراژیک/کمدی بروز می‌کند. اما اگر به واکنشها نگاه کنیم، جدا از غم و همدردی انسانی و واکنشهای مدرن، ما شاهد نمادها و لایه ها و رنگهای فراوان از این حالات ناموسی یا تک ساحتی، از حالات جستجوی مقصر و یا گرفتاری در اشکالی نو از بازی توطئه و پارانوییای ایرانی هستیم و این خود بخش دیگر و نهایی این تراژدی و معضل فرهنگی است . (حتی بخشی از تحلیلهای مدرن نیز در خویش دارای این لایه های ناموسی و تک ساحتی یا مرگ سالاری است.)


باری در غم این تراژدی سوگواری کنیم، «گریه اندیشمندانه» کنیم و سناریو و دیسکورس نهفته در آن را ببینیم، به دقت این سناریو و اجزای آن را ببینیم و از این چرخه ناموسی بدر آییم. از این سناریوی تراژیک فرهنگی و فردی و حقوقی بدر آییم که همه اجزای یک سیستم و معضل هستند تا واقعا به درکی عمیقتر از معضل نایل آییم و به یافتن راههای چندجانبه برای عبور از این چنین تراژدیهایی دست یابیم. همانطور که برای عبور ازین تراژدی فرهنگی و فردی، نه تنها ایجاد دیسکورس نوی فرهنگی، خانوادگی، فردی یا حقوقی و سیاسی لازم است بلکه رشد هر چه بیشتر نسل نقادان قادر به این نگاه چندجانبه و چند چشم اندازی لازم است. بایستی نقادان و نقادی جدید را نیز هر چه بیشتر آفرید و توانایی سوگواری اندیشمندانه، گریه اندیشمندانه را هر چه بیشتر بدست آورد.


همانطور که این شناخت و سوگواری اندیشمندانه به ما یاد خواهد داد که حتی اگر همه شرایط را بهتر و انسانی تر سازیم، باز هم چنین تراژدیهایی ممکن است. زیرا موضوع عشق و تمنای انسانی و عمیقترین احساسات و معضلات درونی و برونی بشری در میان است. زیرا رابطه انسانی و جهان انسانی، تمنا و رانش انسانی همیشه در خویش بحرانی دارد. بحرانی که هم خلاقیت می آفریند و هم همیشه میتواند به اشکال نوین و البته با درجات کمتر یا گاه بیشتر تراوما و تراژدی بیافریند. همانطور که هیچ نگاه و آرمانی نمیتواند کل معضل و زندگی را بفهمد و در اختیار بگیرد. زیرا نگاه و نگرشهای ما همیشه یک جایش می لنگد و بنابراین همیشه تراوما و شوک جدیدی ممکن است و این نیز بخشی از زندگی و حیات انسانی است تا ما مرتب به شکست نگاه و نظرمان و خطای ساختار فردی یا جمعیمان پی ببریم و چیزی نو بیافرینم، چیزی نو و همیشه ناتمام.


باری حال از این چشم انداز و منظر نو به این چهار ویدئو بنگرید، با کمک فاصله درونی که این نقد ایجاد می کند، به این فیلم و حادثه و حوادث حول آن بنگرید . به حالتی که گویی که یک فیلمی را می بینید که در آن هر نقشی در پیوند با نقشی دیگر در ایجاد یک رخداد تراژیک است و اینکه این رخداد در واقع تحت این شرایط اجتناب ناپذیر است. با چنین نگاه و نگرشی آیا آنگاه این چهار بخش حکایت از یک تراژدی فرهنگی و انسانی نمی کنند که از جهاتی حتی مضحکانه و کمدی وار است؟ آیا حرکات یکایک بازیگران این نقش در کنار حالت انسانی، بس انسانی آنها، باوجود صداقت نهفته در دردها و گریه ها و یا غمهای آنها، در عین حال از جهاتی نیز هیستریک، افراطی و همراه با دروغهای فراوان نیست؟ آیا عشق و وفاداری دو زن در اینجا، یا حالت مرد دو زنه و با زندگی مخفی یک باصطلاح قهرمان فوتبال ، خودزنیهای یک مادر زخم خورده و هزاران صحفه سیاه شده در باب این حادثه تراژیک و کنجکاوی عمومی برای دیدن ویدئوهای خصوصی آنها، از جهاتی مضحکانه و خنده دار نیست؟ آیا در درون هر کدام دروغها، دوروییهایی نهفته نیست که در حرکات، سخنان و رفتارهای اغراق آمیز خویش را نشان میدهد؟ این حالات متناقض دارای یک حالت افراطی و مازاد ( اکسسیو) نیست که دقیقا حکایت از یک لذت و تمتع سادومازوخیستی، هیستریک در کل این سناریو می‌کند؟ سناریو و تمتعی افراطی، لذتی افراطی که به ناچار رو به سوی رانش مرگ و بدبختی دارد. تمتع و خوشی دردآور( به قول لکان و ژیژک خوشی احمقانه) که هم مصیبت نامه و هم لذت از درد مصیبت نامه و سینه زنی می‌آفریند؟


آیا حتی بخش فراوانی از این نقدها و تحلیلهای تک ساحتی و یا مبالغه آمیز، بخش فراوانی از این سوگواری و سینه زنی مبالغه آمیز و در جستجوی شمر ذالجوشن، آیا تلاش برای سیاسی کردن این اعدام و تکرار تئوری توطئه، ( با آنکه طبیعتا حتی جهانی شدن و رسانه ای شدن این حادثه در روند آن تاثیر داشته است) در واقع «پرده و بخش پنجم» این تراژدی فرهنگی و حقوقی و روانی و مشارکت در این «تمتع و خوشی جمعی خطرناک و ناموسی» نیست؟ زیرا هر دیسکورس و سناریویی همزمان روشنفکران و نقادان خاص خویش را می پروراند که با تمامی تفاوتشان اما باز هم در همان چرخه و نگاه حاکم زندگی می کنند و می اندیشند و بناچار به بازتولید نگاه ناموسی و جستجوی مقصر می پردازند. زیرا همه بدلیلی ( از جهاتی برحق و عینی) عصبانی و خشمگینند و تقاضای تقاص، گرفتن حق خویش و خونخواهی دارند. مثل شهلا، روح لاله، مادر لاله، ناصر، نگاه عمومی، قاضی و غیره. آنچه اما اینجا فانتسم و سناریوی مشترک است در واقع تکرار و بازتولید این تراژدی/کمدی فرهنگی و دیسکورسیو به اشکال مختلف است، تکرار مصیبت نامه به اشکال جدید است و بیانگر گرفتاری در «تمتع افراطی و بیمارگونه این بازی ناموسی» است و این مشکل اساسی و محوری است. زیرا مصیبت نامه همیشه به جستجوی مقصر و نبرد ظالم/مظلوم و جدال ناموسی می انجامد، از این سوگواری و مرگ پرستی و حالات ناموسی یک «خوشی و کیف سادومازوخیستی یا هیستریک بیمارگونه» می‌برد، حتی اگر این بار قربانی و مظلوم زن و ظالم مرد یا نظام پدرسالارانه ناموسی باشد.


در حالیکه «گریه اندیشمندانه» سرانجام به «خنده اندیشمندانه و شفابخش» منتهی میشود. همانطور که تراژدی_ در تناقض با مصیبت نامه_ به کمدی و یا به لمس حالت تراژیک/کمدی حیات انسانی منتهی می شود و یا به لمس امکان چشم اندازهای دیگر روایت و صحنه. همانطور که در این مسیر تحول آنگاه تمتع و خوشی افراطی، سوگواری افراطی و لذت افراطی از درد خویش و درد دیگری، به تمنای بشری تحول می‌یابد. به عزاداری و گریه در سوگ انسانهایی و در قتل دو زن و همزمان با توانایی تبدیل خشم و کینه به دادخواست قانونی و همراه با قبول مرز دیگری و دردهای دیگری. زیرا تمنا و قانون دو روی یک سکه هستند و هر دو قابل تحولند. همانطور که تمتع و بی مرزی، مصیبت نامه و خودآزاری و دیگرآزاری ناموسی دو روی یک سکه و همپیوند با یکدیگرند و یکدیگر را بازتولید می‌کنند.


بخش اول فیلم شهلا جاهد:

http://www.youtube.com/watch?v=52Czda3tr4I&feature=related

Labels: مقاله‌ها